قدس آنلاین: دومین دوره مجلس شورای ملی پس از یک سال و ۴ ماه و ۲۱ روز وقفه از یکمین مجلس شورای ملی، در تاریخ ۲۴ آبان ۱۲۸۸ مطابق با دوم ذیقعده ۱۳۲۷ بازگشایی شد. این مجلس به دنبال اولتیماتوم دولت روسیه در ۳ دیماه ۱۲۹۰ منحل شد. از ۱۲۹۰ تا ۱۲۹۳، سه سال تهران و بخش شمالی کشور ایران در اشغال ارتش روس بود. سومین دوره مجلس شورای ملی ۱۴ آذرماه ۱۲۹۳ آغاز شد و بعد از یک سال و هفت روز در ۲۱ آبان ۱۲۹۴ خورشیدی تعطیل شد.
پس از تعطیلی مجلس سوم که به زور و تعدی عمال خارجی صورت گرفت، نمایندگان مجلس تبعید و متواری شدند. هر چند نواحی مختلف از جمله نواحی شمالی، آذربایجان، گیلان و خراسان و شهرهای جنوبی به مقاومت بر ضد قشون روسیه تزاری و همچنین قوای دولت انگلیس و حکومت مطلق ناصرالملک پرداختند، اما با همه مقاومت و سرسختی بسیاری که گروه‌های ملی از خود نشان دادند، شکست خوردند. روس‌ها با دستیاری شجاع‌الدوله آزادیخواهان را در تبریز تحت فشار قرار دادند و به قتل عام پرداختند. از آن جمله در ایام عاشورا ثقةالاسلام را به دار آویختند و در مشهد فجایع روس‌ها به شکل دیگری خودنمایی کرد و قوای روس، حرم حضرت رضا (ع) را به توپ بستند. در این وضعیت بود که حمایت دولت‌های خارجی از ناامنی دوران فترت، زمینه را برای حکومت مطلق ناصرالملک تحکیم بخشید.
در خلال فترت مجلس، دو دولت روس و انگلیس با دادن وام به ایران، کشور را دستخوش مطامع سیاسی خود کردند. کاری که سال‌ها بعد و در دوره محمدرضا پهلوی، آمریکا با ایران کرد!
پس از آنکه احمد شاه به سن قانونی رسید، زمامداری ناصرالملک نایب‌السلطنه سپری شد و پس از رفتن ناصرالملک انتخابات دور سوم مجلس مطابق قانون جدید انتخابات آغاز شد. در نهایت سومین دوره قانون‌گذاری در تاریخ ۱۴ آذر ماه درست چهار ماه پس از آغاز جنگ جهانی اول توسط احمدشاه قاجار افتتاح شد. این مجلس هم بیش از یک سال دوام نیاورد.
با اینکه نمایندگان مجلس، بی‌طرفی خود را در جنگ جهانی اعلام کردند، اما اثرات شوم جنگ در ایران خیلی زود خود را نشان داد. دو دولت روس و انگلیس مداخلات خود را در ایران روز به روز افزایش می‌دادند. افکار عمومی در واکنش به این دو دولت به آلمان‌ها و متحدان او تمایل پیدا کردند و دولت روس و انگلیس نیز برای جلوگیری از نفوذ بیش از حد دولت آلمان در ایران بر تعداد نیروهای خود در ایران افزودند.
حرکت قشون روسیه تزاری از قزوین به طرف پایتخت و سیاست دولت وقت ایران به منظور جلوگیری از تهاجم و حوادث بعد آن موجب شد عده‌ای از نمایندگان به اتفاق جمعی از رجال دولت و آزادیخواهان از تهران به قم مهاجرت کنند و کمیته دفاع ملی را در قم در مقابل تهاجم قوای دولت روسیه تزاری تشکیل دهند. دولت نیز به دربار لندن و پطرگراد اعلام کرد پایتخت را از تهران به اصفهان منتقل می‌کند. این اقدام دولت موجی از نگرانی در مردم ایجاد کرد و بسیاری از تجار و کسبه و طبقات مختلف از تهران عازم قم شدند.
پس از اشغال قم توسط سربازان روسی، کمیته دفاع ملی و عده‌ای از نمایندگان از قم به کرمانشاه و از آنجا به خاک عثمانی مهاجرت کردند. با مهاجرت نمایندگان از تهران به قم که عده آنان بیش از نصف تمام نمایندگان مجلس بود، مجلس تعطیل شد. با تعطیلی مجلس سوم به نوعی مشروطیت در ایران پایان یافت و دوران فترت بین مجلس سوم و چهارم ۷ سال طول کشید.
در نهایت اول تیر ماه ۱۳۰۰ خورشیدی مجلس چهارم شورای ملی افتتاح شد و این مجلس تا دو سال به کار خود ادامه داد. در هفت سال فترت اتفاق‌های مهمی در ایران رخ داد. از یک طرف جنگ داخلی روسیه و غلبه دموکرات‌ها و تغییر رژیم روسیه تزاری به حکومت کمونیستی منجر به خروج نیروهای تزاری با دستور شوروی از ایران شد و از طرف دیگر رقیب دیرینه روس‌ها یعنی انگلستان که خود را در ایران بی‌رقیب می‌دید، به بهانه گوناگون از جمله جلوگیری از نفوذ کمونیسم و مبارزه با دولت‌های متحدین قشون خود را در بخشی از ایران متمرکز کرد و برای بسط نفوذ سیاسی و اقتصادی خود دولت را تحت فشار قرار داد تا وادار به قرارداد ۱۹۱۹ کند و ایران از هر جهت تحت منطقه نفوذ انگلستان شود.
به موجب این قرارداد امتیاز راه‌های شوسه و راه آهن به دولت انگلستان واگذار شد. همچنین دولت مالیه و قشون ایران زیر نظر مستقیم مستشاران و فرماندهان انگلیسی اداره می‌شد.
انتشار مواد قرارداد با مخالفت شدید ملت ایران مواجه شد و وثوق‌الدوله رئیس دولت وقت برای ارعاب و سرکوب مخالفان قرارداد به دستگیری و زندانی کردن ۱۷ تن از معاریف مخالفان پرداخت. عده‌ای از رجال منطقه از جمله حاج میرزا حسن خان محتشم السلطنه، مستشارالدوله (صادق صادق)، میرزا اسماعیل خان ممتاز الدوله و مختار الملک تبریزی و حاج آقا محمد معین بوشهری را نیز به کاشان تبعید کرد.
احمد شاه که در آن زمان در خارج از کشور به سر می‌برد در لندن از قبول این قرارداد خودداری کرد و امضای آن را به تصویب مجلس شورای ملی موکول کرد. کابینه وثوق‌الدوله عاقد قرارداد بر اثر مخالفت مردم و مخالفت‌های بسیار پس از مراجعه احمد شاه به ایران سقوط کرد.
از وقایع مهم دوران فترت، قیام اصلاح‌طلبان تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی ضد قرارداد تحمیلی ۱۹۱۹ و قطع رابطه تهران با آذربایجان بود. این غائله با شهید شدن شیخ محمد خیابانی توسط ماموران مهدی قلی‌خان هدایت والی آذربایجان در تابستان ۱۲۹۹ خاتمه یافت.
از دیگر وقایع مهم در دوران فترت، کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ شمسی بود که مقدمات تغییر سلطنت و شروع فصل جدید را در تاریخ ایران فراهم ساخت. کودتاگران پس از تصرف شهر تهران و تعطیلی ادارات و توقیف عده‌ای از شاهزادگان و رجال معروف، بر اوضاع مسلط شدند و روز ۶ اسفندماه ۱۲۹۹ شمسی فرمان نخست وزیری سیدحسین طباطبایی مدیر روزنامه رعد که عامل کودتا بود از طرف احمدشاه صادر شد. در اردیبهشت ماه ۱۳۰۰ مسعود کیهان وزیر جنگ استعفا داد و رضاخان سردار سپه به سمت وزیر جنگ کابینه سیدضیاءالدین معرفی شد. این کابینه تا چهارم خردادماه ۱۳۰۰ شمسی فعالیت داشت و در این تاریخ کابینه سیدضیا الدین طباطبایی سقوط کرد. سیدضیاءالدین از طریق قزوین به بغداد رفت و از آنجا به اروپا مهاجرت کرد.
منبع: فارس
انتهای پیام/
نظر شما